Tanja Jess: ‘Corona en cultuur is een ingewikkelde combinatie’

Ze is misschien wel één van de meest bekende personen uit Almere. Samen met haar man Charly Luske woont actrice Tanja Jess inmiddels al ruim dertien jaar in Overgooi. De coronatijd zorgde ook voor haar voor een fase van bezinning van haar werkzaamheden, haar stad en haar toekomst. Almere zaken ging met de actrice in gesprek en vroeg haar hoe het ondernemerschap voor een Zzp’er in de cultuursector veranderd is de afgelopen twee jaar en wat haar visie is op de toekomst van zelfstandig ondernemerschap in de toekomst.     

Tekst: Berlinda Hendrikse
Foto’s: Mona Alikhah

In het oudste theater van Almere, Corrosia Theater, Expo en Film in Almere Haven, spreken we met Tanja Jess. De in Duitsland geboren actrice die na een studie psychologie haar passie besloot te volgen en zich aanmeldde bij de theateropleiding van De Trap in Amsterdam. En niet zonder succes. Het grote publiek leerde haar kennen als Bowien Galema in de dagelijkse soap ‘Goede Tijden, Slechte Tijden’, en daarna in vele andere rollen, zoals in ‘Toen was geluk heel gewoon’, ‘Costa!’, ‘Flikken Maastricht’ en ‘Van God los’. Al vroeg in haar carrière combineerde Jess het acteren met presenteren, onder meer voor Veronica, en het maken van radioprogramma’s. Een diversiteit die de actrice in de coronatijd goed van pas kwam.     

Pensioen opeten

“Natuurlijk waren de afgelopen jaren best zwaar voor ons als zelfstandig ondernemers, en is het voor ons nog steeds wel een pittige tijd. De cultuursector is de sector waar veel klappen zijn gevallen. Harde klappen. Dat voel je, zeker als je als stel er beiden werkzaam in bent. Want ook Charly is een Zzp’er en ook bij hem gingen bepaalde opdrachten ineens niet door. Maar je hebt wel je vaste lasten, en onze twee kinderen. Maar ik wil zeker niet klagen, dat zit niet in mijn aard, al was het soms best zorgelijk. We hebben één keer Tozo (Tijdelijke Overbruggingsregeling Zelfstandig Ondernemers) ontvangen, maar verder moesten we het toch vooral zelf oplossen. Gelukkig hadden we wel een spaarpotje, maar dat was bedoeld voor ons pensioen. Iets wat je als zelfstandige ook zelf moet opbouwen en waar we mee bezig waren. Daar hebben we nu een stuk van opgegeten, soms letterlijk. Dat is best pijnlijk en dat zullen we moeten gaan aanvullen de komende jaren.” 

Ik kan me dan wel eens kwaad maken als ik het zoveelste verzoek krijg om iets gratis te doen 

Liefdewerk oud papier 

Jess spreekt zich uit als het gaat om de visie die er soms is op de cultuursector. Ze wil zich hard maken voor een realistische, maar eerlijke branche, met de bijbehorende beloning. “Ik begrijp best dat cultuur, zoals bijvoorbeeld film, theater of muziek, niet de allereerste levensbehoefte is, zoals bijvoorbeeld eten of drinken dat is. Maar het is wél ontzettend belangrijk. Ieder mens heeft ontspanning nodig en cultuur verrijkt de mensen persoonlijk, maar ook de maatschappij waarin we leven. Ik kan me dan wel eens kwaad maken als ik het zoveelste verzoek krijg om iets gratis of slecht betaald te doen. Als argument wordt dan gegeven dat ik het toch leuk vind wat ik doe, en dat het budget nu eenmaal laag is. Maar daar ga ik niet mee akkoord. Het is een vak, en normale verdiensten moeten mogelijk zijn. En natuurlijk vind ik het leuk wat ik doe, maar zou iedereen die zijn werk leuk vindt dan maar slecht beloond moeten worden? Dat is een gedachtekronkel die helaas nog veel in onze sector omhoog komt, en ik hoop echt dat dit de komende jaren verbetert.”

‘Mijn man begrijpt mij niet’ 

Op dit moment staat Jess sinds deze maand weer op de planken met de voorstelling ‘Mijn man begrijpt mij niet’, nadat het anderhalf jaar niet mogelijk was om voor een publiek op te treden. Het is voor de tweede keer dat de voorstelling, waarin ze samen met Victoria Koblenko en Puck Pommelien Busser (die Anouk Maas vervangt) op het toneel staat, een tour door Nederland maakt. “Gelukkig mogen de zalen nu weer voller bezet zijn, zeker omdat de anderhalve-meterregel niet meer geldt. Dat speelt ook fijner, de interactie is beter met meer publiek. Bovendien blijken de theaters waarschijnlijk geen besmettingsbronnen te zijn, er is tot nu toe voor zover bekend geen situatie geweest waarbij een groep mensen in een theaterzaal besmet is geraakt, zoals bijvoorbeeld wel op scholen het geval is. Wellicht komt dat ook door de goede ventilatie en doordat je in het theater een vaste plek hebt en niet steeds door elkaar loopt.” 

De beste stuurlui staan bij corona vaak aan walCoronabeleid cultuursector

Als het gaat om de coronaregels in combinatie met de cultuursector, waar veel zelfstandigen werkzaam zijn, toont Jess zich mild. Haar visie is genuanceerd en bedachtzaam. “Deze coronatijd is voor iedereen een hele moeilijke situatie. Want niemand wil ziek worden, maar ook niemand wil financiële gevolgen merken van een pandemie. Dus wat is wijsheid om te doen, wat zijn de juiste beslissingen? Daar is een balans in zoeken lastig. Ik begrijp de mensen die op de barricade gaan staan en willen roepen en demonstreren. Het is ook goed dat dat mag, we leven in een land waar je je mag uitspreken en het recht hebt om je mond open te doen, godzijdank. Over het coronabeleid zal ik dat zelf niet snel doen, want ik ben me er van bewust dat het hele complexe materie is. We hebben voor het eerst te maken met een pandemie, voor het eerst te maken met de gevolgen van de pandemie en voor het eerst te maken met een beleid over de pandemie. Ga er maar aan staan, dat is harstikke ingewikkeld.”

Besmetting en gevolgen

Jess spreekt zich ook voorzichtig uit, omdat ze als geen ander weet wat de gevolgen van een besmetting kunnen zijn. Zelf raakte ze, net als haar gezin, besmet met het coronavirus begin dit jaar. “Ik zie nu echt in dat het anders is dan een gewoon griepje. De gevolgen zijn voor mij nog dagelijks merkbaar. Ik ben mijn geur en smaak voor een groot deel verloren en ervaar 24/7 een hele onprettige smaak in mijn mond. Je wordt je pas bewust van het belang van deze twee zintuigen als je ze mist. Ik hoop echt dat dat nog gaat herstellen, want het is zwaarder dan het klinkt om niet meer te kunnen ruiken en proeven en vooral die alles overheersende nare smaak is killing. Als je zelf ziek bent geweest en daar nog dagelijks de gevolgen van ondervindt, word je ook milder. Dan ben je eerder bereid om de regels te accepteren, omdat je wil voorkomen dat anderen hetzelfde gaan meemaken.” 

Wie zich niet uitspreekt is onderdeel van het probleemPionieren in Almere 

Door de pandemie bracht de actrice meer dan ooit haar tijd thuis in Almere door. Een stad waar ze niet direct als een blok voor viel, maar die haar steeds meer als een jas is gaan passen. Inmiddels woont ze met haar man en twee opgroeiende kinderen al dertien jaar in de wijk Overgooi, aan de rand van Almere-Haven. “We kwamen uit Nederhorst den Berg, maar met jonge kinderen zochten we meer ruimte om te wonen en meer ruimte om te leven. Dan valt je oog op Almere, waar alles mogelijk was. Betaalbare prijzen, ruime wijken en de vrijheid om zelf je eigen huis te mogen vormgeven. Dat maakte en maakt Almere uniek. Tegelijk vond ik in die tijd dat er vaak wel veel geklaagd werd over Almere, zowel in het land als door de inwoners zelf. De PVV was jarenlang de grootste partij hier en de xenofobie was soms merkbaar. Ik heb me toen wel eens afgevraagd of ik hier wel paste. Ik maakte en maak me juist sterk voor gelijkheid en gelijkwaardigheid. Zo heb ik me ingezet voor de transformatie van Zwarte Piet naar een Piet zonder raciale kenmerken. Dat leidde tot best pittige discussies, zelfs dreigementen, zeker in de beginfase van het debat over Zwarte Piet. Inmiddels is bij velen het gedachtengoed wel veranderd. En dat geldt ook voor de tendens in Almere. Ik ben ervan overtuigd dat als je je niet uitspreekt tegen zulke zaken, of het nu gaat om racisme, of pesten, of duurzaamheid: wie zich niet uitspreekt is onderdeel van het probleem. Daarom zal ik me altijd blijven uitspreken. Dat is ook de reden dat ik “Ja” heb gezegd toen ze me vroegen om diversiteitsambassadeur van Almere te worden. Het is belangrijk dat we een stad zijn waar iedereen zich thuis voelt. Jong, oud, wit, zwart, man, vrouw, valide of minder valide, er moet voor iedereen plaats zijn in deze stad.“

Bezinning en toekomst

Tijdens de maanden dat het theater verplicht gesloten was, benutte Jess de tijd door ook na te denken over haar toekomst en de toekomst van toneel. Ïk vroeg me bijvoorbeeld af wat er zou gebeuren als dit nooit meer zou weggedaan. En ik vroeg me af wat ik nog meer wilde in mijn leven. Waar was ik goed in? Wat kan ik nog meer? Uit al dat denken zijn een paar mooie nieuwe stappen gekomen. Ik ben een podcast begonnen, ‘Kaarten Op Tafel’, waar ik in elke aflevering met twee bekende vrouwen uit verschillende generaties en van diverse achtergronden in gesprek ga. In eerste instantie lijken de vrouwen verschillend, maar de thema’s zijn voor elke vrouw herkenbaar. We hebben het over relaties, vriendschappen, slutshaming, emancipatie, ambitie, moederschap, etc. Dat levert hele mooie gesprekken op. In eerste instantie had ik dit bedacht als tv-format voor een talkshow, maar tijdens Corona bedacht ik me dat het veel sneller uitvoerbaar was met een podcast-constructie. En dat heeft fantastisch uitgepakt.” 

Online fotocursus 

Hetzelfde geldt voor de andere plannen die de actrice maakte. Zo bracht ze een online fotocursus uit, ‘Photoclass Smartphone voor Mama’, waarbij mensen direct met hun smartphone betere plaatjes leren schieten. Oorspronkelijk bedoeld voor moeders, maar het bleek al snel dat de doelgroep veel breder was dan uitsluitend moeders die hun kinderen wilden fotograferen. Ook Zzp’ers, ondernemers en eenmanszaken zien heil in professioneel gebruik maken van de mogelijkheden om te fotograferen met een telefoon. “Mensen maken bijna alleen nog maar foto’s met hun smartphone, dus dit is voor iedereen interessant. Zeker nu er zoveel business wordt gedaan via social media, waarbij fotografie nodig is. En dat mensen de cursus online kunnen volgen, is ook juist in deze tijd een voordeel.“ 

Pas toen ik haar ging coachen, merkte ik hoeveel jarenlange kennis er in me zitLeren presenteren 

Tegelijk kwam er in de afgelopen maanden iets anders op het pad van de actrice. Een kennis van haar vroeg Jess om haar te helpen met het geven van presentaties, iets waar deze jonge onderneemster zelf mee worstelde. “Ik ben natuurlijk gewend om voor de camera te staan, en tegelijk ben ik ook gewend om voor een live publiek te spreken en te spelen. Pas toen ik haar ging coachen, merkte ik hoeveel jarenlange kennis er eigenlijk in me zit. Hoeveel kunde er door de jaren heen is opgebouwd. Het is zo belangrijk bij presentaties dat je niet alleen je boodschap helder hebt, maar ook de manier waarop je de boodschap gaat overbrengen. Denk maar aan je studietijd, hoeveel beter bleef het hoorcollege hangen van een docent die bevlogen was en er écht stond, in tegenstelling tot een docent die zijn of haar verhaal afraffelde? De boodschap is het zelfde, maar het overbrengen is de key. Daar wil ik me verder in gaan ontwikkelen, meer mensen helpen met presenteren. Mensen leren hoe het werkt, en ze daarmee kunnen coachen tot een hoger level. Het is zó tof om te zien wat een verschil je daarmee kunt maken. Dat is wel wat de coronatijd me heeft gebracht, het terugkijken van wat ik allemaal gedaan heb en daarmee vooruitdenken naar wat ik nog wil. En daar is het mensen coachen voor presentaties een mooi gevolg van.”